Khảo chứng lịch sử

Cuốn sử biên niên Trúc thư kỉ niên của nước Ngụy thời Chiến Quốc bổ sung thêm thông tin về câu chuyện Muội Hỉ và Hạ Kiệt. Sau khi chinh phục Hữu Thi và có được Muội Hỉ, Hạ Kiệt vẫn tiếp tục chinh phạt, mang quân đi đánh nước Manh Sơn. Manh Sơn bèn học theo Hữu Thi, dâng 2 cô gái đẹp là Uyển và Viêm để xin Hạ lui quân, Hạ Kiệt bằng lòng nhận mỹ nhân mà rút quân về. Từ đó Hạ Kiệt vô cùng sủng ái 2 mỹ nữ Manh Sơn. Muội Hỉ bị thất sủng nên quay sang oán hận Hạ Kiệt[7][8]. Khi đó, Thành Thang tại đất Thương ngày càng lớn mạnh. Thương Thang sai hữu tướng Y Doãn đến kinh đô nhà Hạ trá hàng. Vào lúc đó, Y Doãn đã lợi dụng sự oán vọng của Muội Hỉ đối với Kiệt để khai thác cho mục tiêu chính trị của nước Thương. Y Doãn lén liên hệ qua lại với bà. Muội Hỉ đã tiết lộ nhiều tin tức về nội tình triều đình nhà Hạ cho Y Doãn. Sau khi đạt được mục đích, Y Doãn trở lại giúp Thành Thang[7]. Trong khi Kiệt say đắm tửu sắc thì Thương Thang theo kế sách của Y Doãn tìm cách liên minh để tạo vây cánh và mang quân đánh diệt các nước chư hầu thân với Hạ như Cát, Bình Chướng Vi[9], Côn Ngô[10]. Sau đó Hạ Kiệt bị Thương Thang đánh bại trong trận quyết định ở Minh Điều[11] và mất nước, bị đày ra Nam Sào.

Các sách thời Tiên Tần đều chép rất ít về Muội Hỉ. Như sách cổ Quốc ngữ, khi nói về Muội Hỉ cũng rất ngắn gọn: 「"Khi ấy Hạ Kiệt phạt Hữu Thi, người Hữu Thi bèn dâng lên Muội Hỉ. Muội Hỉ có sủng, kết quả là cùng Y Doãn đồng thời khiến nhà Hạ suy vong"; 昔夏桀伐有施，有施人以妺喜女焉；妺喜有宠，于是乎与伊尹比而亡夏」. Như vậy theo sách ghi lại, Muội Hỉ không có hành vi gì độc ác cả, ngoài ra còn khẳng định sự liên hệ giữa Muội Hỉ cùng Y Doãn, cho thấy những gì Trúc thư kỉ niên ghi lại thập phần xác đáng.

Sách Sử ký của Tư Mã Thiên đã tổng hợp lại, và là bộ sử chính thống đầu tiên có nhiều câu chuyện về Muội Hỉ, trường hợp tương tự Đát Kỷ vậy. Tuy nhiên, vào thời nhà Hán thì việc ghi lại hành vi tàn ác của Hạ Kiệt, hay thậm chí cả Trụ vương, vẫn chưa thực sự được móc nối với Muội Hỉ cùng Đát Kỷ. Ví dụ như trong Hàn thi ngoại truyện (韩诗外传) chép về Hạ Kiệt này: 「"Năm đó Kiệt xây hồ làm Tửu trì, âm nhạc đàn sáo lả lướt, cho hơn 3.000 người húp Tửu trì vẫn không hết"; 昔者桀为酒池糟堤,纵靡靡之乐,而牛饮者三千」. Hoặc như sách thời Tây Hán là Hoài Nam Tử, phần "Bổn kinh huấn" (本经训) cũng viết: 「"Thời gần đây, có Kiệt-Trụ làm Tuyên thất, Dao đài, Tượng lang, Ngọc sàng, Trụ còn làm phố thịt, hồ rượu, quả thực đốt hết tiền tài trong thiên hạ, ai can gián thì khoét ra, lại nhẫn tâm mổ bụng thai phụ, khiến thiên hạ oán thán, ngược đãi bách tính"; 晚世之时,帝有桀、纣,为琁室、瑶台、象廊、玉床,纣为肉圃、酒池,燎焚天下之财,疲苦万民之力,刳谏者,剔孕妇,攘天下,虐百姓」. Những lời chỉ trích Hạ Kiệt khi ấy, vẫn chưa có bóng dáng của Muội Hỉ.

Tuy nhiên, về sau một cơ số học giả đã bắt đầu móc nối Hạ Kiệt suy đồi có liên quan đến nữ sắc. Tuân Tử, mục "Giải tế" (解蔽) có nói: 「"Nói đến sự ngu muội (tế) cả bậc người làm vua, phải nói đến Hạ Kiệt và Ân Trụ. Kiệt ngu muội vì Muội Hỉ, mà không biết nghe theo Quan Long Phùng can gián, nghi ngờ tâm ngay lại rồi làm loạn. Trụ ngu muội là do Đát Kỷ, không biết nghe theo Tử Khải, nghi ngờ tâm ngay lại rồi làm loạn"; 昔人君之蔽者,夏桀殷纣是也。桀蔽于末喜、斯观,而不知关龙逢,以惑其心,而乱其行。纣蔽于妲己、飞廉,而不知微子启,以惑其心,而乱其行。」.

Hình tượng văn hóa

Thời đại về sau, câu chuyện của Muội Hỉ thường được liệt kê để chỉ những "Hồng nhan họa thủy" gây hại cho chính sự. Hình tượng của Muội Hỉ có thể xem là đầu tiên và sớm nhất của một mỹ nhân gây họa. Đời sau thường so sánh nàng cùng Đát Kỷ nhà Thương và Bao Tự nhà Chu để nói đến cái họa mỹ nhân đời cổ. Sách Ngô Việt xuân thu (吳越春秋) dẫn lời Ngũ Tử Tư khuyên can Ngô vương Phù Sai không nạp Tây Thi làm thiếp, nói: 「"Hạ vong vì Muội Hỉ, Ân vong vì Đát Kỷ, Chu vong vì Bao Tự. Mỹ nữ, là cái họa vong quốc, tuyệt không thể nhận"; 夏亡以妺喜，殷亡以妲己，周亡以褒姒。夫美女者，亡国之物也，王不可受」.

Dù là hình tượng yêu cơ còn trước cả Đát Kỷ, nhưng tiếng tăm của Muội Hỉ trong văn hóa dân gian lại ít hơn hẳn, thậm chí còn không bằng Bao Tự, đây có lẽ là vì không nhiều tác phẩm văn hóa mô tả Muội Hỉ, bên cạnh đó thì việc làm tàn bạo của Muội Hỉ lại khá tương đồng và được "kế thừa" bởi Đát Kỷ - một người qua Phong thần diễn nghĩa càng nổi tiếng hơn nữa. Bên cạnh ý kiến chỉ trích Muội Hỉ, cũng có những sự đồng cảm vì hoàn cảnh của nàng, như Bách Dương (柏杨) trong Trung Hoa cổ tịch chi Hoàng hậu chi tử (中华古籍之皇后之死) có cảm thán: 「"Muội Hỉ là một nữ tử đáng thương. Thân phận của nàng bất quá chỉ là một tù binh không có nhân quyền, khi đỉnh điểm thanh xuân không thể không rời bỏ quê hương, rời bỏ tình lang, vì tông tộc sinh tồn, cuối cùng giống con dê con bò bị hiến cho kẻ địch làm tế phẩm"; 施妺喜是个可怜的女孩子，她的身份是一个没有人权的俘虏，在她正青春年华的时候，不得不离开家乡，离开情郎，为了宗族的生存，像牛羊一样地被献到敌人之手」.